نگاهی به ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی طلا (قسمت چهارم)
برای خواندن قسمت های اول تا سوم کلیک کنید.
استراتژی سرمایهگذاری طلا در ایران و جهان
با توجه به چشمانداز بازار و تقاضای رو به رشد طلا در دو دهه گذشته و پیش بینی قیمت طلا در آینده نزدیک و همچنین با درنظر گرفتن قیمت تمام شده برای هر اونس طلا، بنظر میرسد که معدنکاری طلا در چند سال آینده سودمند باشد. اغلب معادن طلا ذخیرههای کمتر از 30 تن دارند. برای آن دسته از معادن قیمت تمام شده برای هر اونس در حدود 100 تا 300 دلار تغییر میکند.
حد بالای این دامنه در آفریقای جنوبی و حد پایین آن در پرو گزارش شده است. قیمت تمام شده هر اونس طلا در آمریکا حدود 237 دلار است. هزینه متوسط برای تولید یک اونس طلا در آمریکا عبارت از: 80 درصد مربوط به عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری، 6 درصد مربوط به مخارج اداری و 14 درصد مربوط به مالیات و مسائل زیست محیطی.
اکثر کشورهای تولیدکننده مهم طلا در جهان، معافیتهای مالیاتی، سوبسیدها و کمکهای دیگری را برای صنعت استخراج طلا فراهم کردهاند. بسیاری از معادن آفریقای جنوبی معافیتهای مالیاتی دارند تا جاذبه سرمایهگذاری در این بخش بیشتر شود.
قیمت تمام شده طلا در استرالیا 223 دلار، آفریقای جنوبی 190 دلار، کانادا 222 دلار، برزیل 249 دلار و شیلی 219 دلار برآورد شده است. اگرچه هزینههای متوسط طلا در آفریقای جنوبی بطور قابل ملاحظهای کمتر از سایر کشورهاست ولی فاکتورهای موثر مربوط به قیمت تمام شده میتواند کاملا متفاوت باشد. باتوجه به شرایط ایران قیمت تمام شده طلا در ایران حدود 200 دلار در هر اونس، اقتصادی است.
تمامی معادن طلا در آفریقا بعنوان محصول اصلی استخراج میشود اما در آمریکا طلا بعنوان محصول اصلی و محصول فرعی از معادن مس پورفیری استخراج میشوند.
با توجه به قیمت تمام شده طلا، نیروی محرکه لازم برای جذب سرمایه در این بخش از صنعت توصیه میشود، به همین دلیل تعداد زیادی از کشورهای جهان در زمینه اکتشاف ذخایر طلا شروع به سرمایهگذاری گستردهای کردهاند. سهم زیادی از افزایش سرمایهگذاری در زمینه مواد معدنی فلزی در جهان در چند سال گذشته مربوط به فلز طلا بوده است. در یک دوره پنج ساله بین 1994 تا 1999 در آمریکای لاتین حجم سرمایهگذاری منابع و ذخایر طلا 4 برابر، در آسیا 3 برابر و در آفریقا 4 برابر افزایش یافته است. سرمایهگذاران آمریکایی و آفریقای جنوبی فعالیتهای بین المللی خود را در زمینه اکتشاف، استخراج و فرآوری طلا به شدت افزایش دادهاند. برای مثال شرکت آمریکایی نیومونت با سرمایه 4/4 میلیارد دلار تا سال 1994 فقط در آمریکا فعالیت معدنی طلا داشته ولی در سال 1998 با سرمایه 8/8 میلیارد دلار در بین تولیدکننده طلا در جهان در چهار قاره از اکوادور تا ازبکستان و از سانتیاگو تا جاکارتا بوده است. کاهش عیار معادن طلای آفریقای جنوبی از 13 گرم در تن به 6 / 5 گرم در تن در مدت 20 سال گذشته، منجر به کاهش تولید طلا در این کشور و در نتیجه کاهش سهم آن در تولید جهانی از 70 درصد به 21 درصد رسیده است.
این کاهش تولید طلا در بزرگترین کشور تولیدکننده طلا در جهان از یک سو و رشد بازار و تقاضای آن از سوی دیگر، شرایط مناسبی را برای سرمایهگذاری در دیگر کشورهای جهان فراهم آورده است. برای مثال در کشور شیلی از 5 / 15 میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی در زمینه فعالیتهای معدنی، بیش از 50 درصد آن به طلا و مس اختصاص یافته است. این سرمایهگذاری 220 هزار فرصت شغلی جدید در شیلی فراهم کرده است.
کشور آرژانتین نیز با تغییر قوانین معدنی و سرمایهگذاری، بستر لازم را جهت جذب سرمایههای خارجی فراهم کرده است. یکی از مسائل بسیار مهم در استراتژی سرمایهگذاری طلا در ایران، فضای مناسب برای جلب سرمایههای خارجی است. سرمایه از قانون واحدی پیروی میکند و اگر خواهان رشد سرمایهگذاری در بخش معدن هستیم، این قانون باید به طور جامع و کامل باز شکافته و بر آن اساس شرایط لازم مهیا شود.
در حال حاضر در سطح جهان برای جذب سرمایه بخش خصوصی در اکتشاف و معدنکاری طلا، رقابت فشردهای در جریان است. کشورهایی که ساختار معدنی مطلوبی دارند و فضای سرمایهگذاری آنها در بخش معدن جاذبههای کافی را فراهم میآورد، بیشتر سرمایهگذاریها را به خود جلب کردهاند.
به هرحال، شناخت انگیزههای واقعی سرمایهگذاران برای کشورهای میزبان بسیار ضروری است. بنگاههای سرمایهگذار هر یک هدفهای استراتژیکی خاصی را دنبال میکنند و تصمیم آنها به سرمایهگذاری برحسب معیارهای متفاوتی صورت میگیرد، ولی معیارهای مشترکی نیز وجود دارد که مورد توجه همه سرمایهگذاران است. معیارهای ارزیابی فضاهای مناسب برای جلب سرمایهگذاری خارجی در بخش معدن بطور خلاصه عبارتند از:
1- معیارهای جغرافیایی
* وفور ذخایر معدنی
* وجود اطلاعات جامعه زمین شناسی و اکتشافی
2- معیارهای سیاسی
* ثبات رژیم سیاسی
* ثبات قوانین و مقررات معدنی
* امنیت داخلی
* آرامش در مناطق مرزی و نبود همسایگان متخاصم
* وجود بیمه برای سرمایهگذاری خارجی
* نوع حکومت
3- معیارهای مربوط به بازار
* وجود بازارهای داخلی
* زیرساخت حمل و نقل
* سیاستهای صادرات
4- معیارهای حقوقی
* قابل اجرا بودن قانون معادن و آیین نامههای اجرایی
* ثبات مقررات اکتشافی و معدنکاری
* حق واگذاری و وانتقال
* امکان دستیابی به توافق مکمل یا جایگزین قانون معادن
* حل اختلاف و داوری
* مقررات و آیین نامههای اجرایی روشن و کارآمد
5- معیارهای مالی
* روش مالیاتبندی و میزان مالیاتها
* معافیت مالیاتی برای دوره خاص
* جلوانداختن پرداخت هزینه استهلاک
* وجود اعتبار برای سرمایهگذاری مجدد
* اعتبارهای صادراتی و وارداتی
* ثبات نظام مالی
6- معیارهای پولی
* مقررات واقع بینانه درباره ارز و حسابهای خارجی
* امکان خارج ساختن مواد از کشور
* امکان تامین مالی از خارج
7- معیارهای زیست محیطی
* قوانین مربوط به حفظ محیط زیست
* تعیین تعهدات زیست محیطی از قبل
8- معیارهای عملیاتی
* حق داشتن اکثریت سهام
* حق کنترل مدیریت
* زیرساختهای آب و برق
* آب و هوای مساعد
* شرایط فیزیکی زمین
* وجود نیروی کار با تجربه در محل
* وجود خدمات ساخت و نگهداری
9- معیار مربوط به سود
* سنجش سودآوری
* وضعیت رقابتی هزینهها
10- سایر معیارها
* برخورد دوستانه و روحیه همکاری مقامات حکومتی
* تجربه قبلی شرکت مورد نظر
* نگرش مقامات حکومتی و دستاندرکاران بخش معادن
آنچه برشمرده شد مجموعهای است از معیارهایی که به اتفاق فضای سرمایهگذاری کشور را ترسیم میکند. بدیهی است که برای سنجش آنها متدلوژی لازم باید طراحی شود و سپس ارزیابی لازم انجام گیرد. براساس نتایج بدست آمده میتوان درجه مطلوبیت فضای کشور را برای سرمایهگذاری تعیین کرد. البته به دلیل پیچیدگی فرآیند تصمیم گیری سرمایهگذاری خارجی و تفاوت اهمیت معیارها از مورد به مورد دیگر، نمی توان حکم قاطع را صادر کرد. ولی دست کم ارزیابی فضای موجود با توجه به این معیارها میتواند راهگشای برنامه ریزی برای اصلاح وضع موجود و رفع کمبودها شود، آن هم کمبودهایی که بعنوان سرمایهگذاری داخلی نیز عمل میکنند.
مصارف عمده طلا
مهمترین کاربرد طلا بعنوان پشتوانه مالی و اعتباری دولتها است. طلا در جواهرسازی و ساخت زیورآلات، صنایع الکترونیکی و دندانپزشکی مورد استفاده قرار میگیرد. بطور میانگین حدود 60 درصد کل مصرف طلا اختصاص به جواهرسازی دارد، مصارف دندانپزشکی حدود 6 / 9 درصد، مصارف الکترونیکی حدود 8/8 درصد و دیگر مصارف حدود 1 / 2 درصد را به خود اختصاص میدهند. ساخت مدالها و سکهها حدود 5 / 19 درصد را شامل میشود. جواهرسازی تقریبا در همه کشورها رونق داشته ولی مصرف طلا در صنایع الکترونیکی در کشورهای ایالات متحده، ژاپن، فرانسه، انگلستان و هلند رونق دارد. تقاضای جهانی در رابطه با طلای ساخته شده در سال 1983 برابر 40 هزار اونس بوده که حدود 33300 هزار اونس مربوط به محصولات اولیه و 6700 هزار اونس مربوط به محصولات ثانویه میباشد. پیش بینی تقاضا در سال 2000 برای طلای ساخته شده حدود 80300 هزار اونس بوده است که نسبت به سال 1983 حدود 100 درصد افزایش نشان میدهد. الگوی مصرف طلای ساخته شده در کشورهای مختلف برحسب درجه توسعه صنعتی متفاوت است. جواهرسازی تقریبا در همه کشورها رونق دارد ولی مصرف طلا در صنایع الکترونیکی در کشورهای ایالات متحده، ژاپن، فرانسه، انگلستان و هلند رونق دارد. یکی از قدیمی ترین موارد استفاده طلا و نیز مهمترین آن از لحاظ کمی در صنعت جواهرات است. طلا چکش خوارترین فلز بوده و از هدایت الکتریکی عالی برخوردار و مقاوم به خوردگی است. تشعشعات مادون قرمز و نیز طیفهای مرئی را در حد بسیار بالایی منعکس میکند. با فلزات معمولی به راحتی تشکیل آلیاژ میدهد. طلا موارد کاربردی در صنایع عادی و نیز سیستمهای دفاعی با تکنولوژی بسیار مدرن دارد. این فلز در انواع زیادی از لوازم الکترونیکی حالت جامد، در وسایل ثبت و کنترل صنعتی و تجهیزات مقاوم به خوردگی در فرآیندهای شیمیایی به کار برده میشود. مصرف صنعتی طلا در سال 1983 حدود یک میلیون اونس بوده، اما مصرف آن در کاربردهای بحرانی مستقیم مانند الکترونیک و سخت افزار نظامی احتمالا بطور قابل ملاحظهای کمتر است. در میان موارد استفاده استراتژیک و صنعتی طلا، مهمترین استفاده آن در لوازم الکترونیکی بویژه در برهای مدار، اتصالات، کنتاکتهای اصلی مدارهای مینیاتوری و بعنوان یک دو پانت در بعضی از نیمههادیها را نام برد. دستگاههای الکترونیکی حالت جامد مدرن از قبیل کامپیوترها که ولتاژها و جریانهای فیلمی کم را به کار میگیرند. نیاز به کنکتورها، کنتاکتهای سوئیچ، اتصالات لحیم کاری شده و سایر اجزای معینی که دارند بایستی کاملا عادی از هرگونه لایه و فیلم کدر و تیره با مقاومت زیاد باشند و دیگر آنکه به جهت عمر دستگاه بایستی از لحاظ شیمیایی و متالورژیکی پایدار باقی بمانند. سیستمهای الکترونیکی نظامی و شهری پیچیده، بصورت روزافزونی از طلا برای مطمئن شدن از عملیات وابسته تحت یک محدوده وسیع از شرایط عملی (عملیاتی) استفاده مینمایند.
آلیاژهای طلا از دیرباز در تجهیزات الکتریکی معینی به کار برده شدهاند از جمله میتوان به اجزای ویژهای از دستگاه پتانسیومترها و درجاهایی که تولید مجدد، دوپله کردن و دوباره خوانی از دیدگاه صنعت الکترونیک در بلندمدت امری اساسی است، اشاره کرد. سیمهایی از آلیاژ (طلا- پالادیوم) در ترموکوپلها مورد استفاده قرار میگیرند. بویژه آنهایی که برای اندازهگیری درجات حرارتی بالا در بعضی از فرآیندهای صنعتی و موتورهای هواپیما، مورد استفاده واقع میشوند. طلا کاربردهای مهمی در کامپیوترها، تجهیزات ارتباطی، ساخت لوازم تحقیقاتی، لوازم الکترونیکی، دندانسازی، جواهرسازی، آلیاژهای ویژه، موتور فضاپیماها و هواپیمای جت، مجسمهسازی و آب طلاکاری دارد.
سکه، مدال و شمش
در زمان باستان، طلا بعنوان شیء ارزشمندی به حساب میآمد و یک وسیله مبادله و دادوستد بود که در قدیم به شکل نخود یا عدسیهای تخت و از 650 قبل از میلاد به بعد به شکل سکههای با حاشیه دندانهای بود. ترکیب فلز مورد استفاده از آلیاژهای با عیار بالای طلا تا الکتروم که مقدار زیادی نقره داشت، در تغییر بود. تنوع و تعدد بیحد و حساب سکههای طلا و درجه خلوص آنها در اوایل قرن نوزدهم به پایان رسید زیرا در این زمان قوانینی برای ضرب سکه وضع شد که مقادیر عددی سکههای طلا، وزن آنها و خلوص طلای آنها را مشخص میکرد. پس از جنگ جهانی اول، دیگر دادوستد را با سکههای طلا انجام نمیدادند. هم اینک این سکهها بعنوان اشیاء کلکسیونی و به شکل یک سرمایه معامله میشوند. با آزادسازی معامله داراییهای طلای افراد و املاک و طلاجات خصوصی آنها در دهه 50، تقاضا برای طلا افزایش یافت. ابتکار جدید و موفق در بازار طلا ضرب و ورود طلای کروگراند (میزان طلای 1 اونس تروا) به بازار توسط آفریقای جنوبی بود. بین سالهای 1967 تا 1985، در مجموع 2000 تن طلا فروخته شد. در پی اقدامات رقابتی و تلافیجویانه در برابر کروگراند، کشورهای دیگر نیز به ضرب سکههای دیگر و ورود آن به بازار دست زدند. در قدیم، بویژه در روم، طلا بشکل میلهای یا شمش در خزانهها ذخیره میشد. اکنون شمشهای طلای 12 کیلوگرمی با کیفیت و عیار خوب (5 / 99%) معمولترین طلای مورد استفاده برای سرمایهگذاران دولتی و خصوصی است. وزن کلی، میزان طلای آن، کارخانه تولیدکننده و شماره رفرنس آن را بر شمش حک میکنند و اطلاعات اصلی و فرعی مربوطه را برای ارزش و بهای آنها ذکر میکنند. شمشهای طلای کوچکتر را برای سرمایهگذاران خصوصی تولید میکنند.
آلیاژها
طلای خالص معمولا خیلی نرم است و بوسیله آلیاژشدن با نقره و مس سخت میشوند. طلا با بسیاری از فلزات و شبه فلزات تشکیل آلیاژ میدهد. مهمترین آلیاژها عبارتند از آلیاژ با عناصر همان گروه در جدول تناوبی (مس و نقره) و گروههای همسایه (نیکل، پلاتین، پالادیوم و به مقدار کمتر جیوه، کادیوم و روی). عناصر بیشتر بکار رفته در آلیاژها یعنی نقره، مس، پلاتین، پالادیوم و نیکل درست مانند طلا بصورت لایه- مرکز متبلور میشوند که عدد اتمی آنها 12 است. بنابراین، با طلا انحلال جامد پیوستهای را تشکیل میدهند، چون شعاع اتمی فلزات آنها در بیشتر موارد بسیار نزدیک به طلاست. کاربردهای عملی آلیاژهای طلا و طلای خالص عمدتا به رنگ، سختی، مقاومت خوردگی، نقطه ذوب و مقادیر نسبی آنها بستگی دارد. درجه سختی را میتوان با گرما کنترل کرد. نقطه ذوب نقش مهمی را در تولید و فرآوری آن ایفا میکند.
برای قرنهای متمادی، رنگ، سختی و مقاومت خوردگی طلا با تغییرات در سیستم، طلا- نقره- مس کنترل میشد. وقتی طلای سفید، با شباهت ظاهری آن به پلاتین، در آغاز این قرن بصورت مد درآمد، نیکل و پالادیوم به آن افزوده شد که بعد روی و بعد از آن پلاتین نیز به این جرگه پیوست. آلیاژهای طلا را برای مواد مورد استفاده در دندانسازی بکار میبرند که از پیچیدگی زیادی برخوردارند.
کنترل و میزان کیفیت
میزان یا معیار طلا و آلیاژهای آن را با درجه خلوص آن (درهزار) و یا عیار بیان میکنند که 24 عیار معادل خلوص 1000 است و بنابر این طلای 18 عیار یعنی 750. برای مواد معدنی، محصولات حدواسط، مقدار طلا معمولا بر حسب گرم در تن متریک (t/g) یا اونس در تن متریک (t/OZ) یا اونس در تن کوچک بیان میشود (1 اونس در حدود 31 گرم میباشد).
فقط آلیاژهای با کمترین مقدار طلا 585 در هزار در برابر تغییر رنگ و بدجلا شدن آن مقاومند. این آلیاژها بهترین رنگ و خواص مکانیکی را دارا هستند. برای جواهرآلات ارزانتر، اغلب از آلیاژهای با مقدار کمتری طلا استفاده میکنند. در آلمان درجه خلوص 333 در هزار معمول است و این مقدار در آمریکا 417 در هزار است. آلیاژهای با عیار بالاتر را فقط گاهی اوقات برای تهیه جواهرآلات بکار میبرند که علت آن نیز مقاومت کم آنهاست. با این حال هیچ آلیاژی رنگش به پای رنگ طلای خالص نمیرسد.
آلیاژهای طلا با قلع یا سیلیکون را برای ساخت لحیم یا جوش سخت با نقطه ذوب کم، مقاومت خوردگی زیاد، هدایت الکتریکی و دمایی خوب و مقاومت مکانیکی بالا بکار میبرند. اجزای حساس به گرما را با این مواد جوش میدهند. انواع خاصی از ابزارها اجزایی دارند که از آلیاژهای آهن و نیکل ساخته شده است تا در برابر خلاءهای شدید و دماهای بالا مقاومت کنند. برای اتصال دادن این مواد به همدیگر از جوشها یا لحیمهای سخت در خلاء استفاده میشود که یا از طلای خالص درست شدهاند یا آلیاژهای طلا- مس،طلا- نقره- مس، طلا- نیکل، طلا- مس- نیکل و طلا- پالادیوم. لحیمکاری در کوره خلاء یا یک گاز حفاظت کننده (هیدروژن یا گاز کراکینگ یا خرد شده) انجام میشود. معمولا لحیم نقره سخت برای اتصال استیل مورد استفاده قرار میگیرد. اما اگر این اتصالات، مقاومت خوبی دربرابر خوردگی نشان ندهند، آلیاژهای طلا-نیکل-روی مشابه طلای سفید با حدود 80% طلا- 15% نیکل و 5% روی گاهی اوقات مورد استفاده قرار میگیرند.
آلیاژهای طلای سفید
این آلیاژها برای نخستین بار در دهه 1900 ابداع شدند که در آن مادهای ارزانتر با همان خواص را جایگزین پلاتین کنند. طلای سفید تفاوت دیگری هم با طلای زرد دارد و آن این است که بازه ذوب بیشتری دارد و معمولا سختتر است. مناسبترین افزودنیهای طلا، نیکل و پالادیوم هستند که به طلا رنگ خاکستری متمایل به سفید میبخشند. در چند سال اخیر، بخاطر طلای رنگی و پلاتین، تقاضا برای طلای سفید کاهش یافته است. آلیاژهای طلا- نیکل و طلا- نقره در مهندسی با جریان ضعیف استفاده میشوند که نمونه آن مواد کنتاکت برای سوییچهای با ولتاژ بسیار پایین و محلهایی است که نیروهای کنتاکت یا تماس کم است (تقویت و رله، دوشاخ، ابزارهایاندازهگیری). مهاجرت ریزمقیاس این آلیاژهااندک است و تمایلاندکی برای تشکیل لایههای عایق دارند.
آلیاژهای طلا- منگنز برای دماسنجهای مقاومتی سیم پیچی مورد استفاده واقع میشوند. آلیاژ طلاهای مورد استفاده در ساخت جواهرآلات در اروپا عمدتا 18 و 14 عیار است. در کشور انگلیس طلای 9 عیار نیز ساخته میشود. در آمریکا طلای 14 عیار و در بعضی مواقع 10 عیار نیز در ساخت جواهرآلات به کار میرود.
در خاورمیانه هندوستان و جنوب شرق آسیا، جواهرآلات از طلای 22 عیار و گاهی 23 عیار ساخته میشود. در کشورهای چین، هنگکنگ و دیگر نواحی آسیا طلای ناب موسوم به CHUK HAM با درجه خلوص 990 و تقریبا 24 عیار در ساخت جواهر به کار میرود.
در آمریکا در سال 1879 استانداردی موسوم به DE FACTO برای طلا در نظر گرفته شد که در سال 1900 به شکل کاملا قانونی درآمد. در سال 1914 یک استاندارد جهانی برای طلا درنظر گرفته شد که مورد تایید خیلی از کشورهای جهان قرار گرفت و البته برخی کشورها نیز از پذیرفتن آن امتناع کردند. بعدها استانداردی به نام GOLD SPECIE برای نرخ ثابت ارزها تدوین شد که کشورهای شرکت کننده در این استاندارد متعهد شدند هیچگونه پول کاغذی را جایگزین طلا در بانکهای مرکزی نکنند. این سیستم بطور خودکار در کسری یا مازاد تراز و معاملات تجارت خارجی کشورها تعادل ایجاد خواهد کرد. برداشت کلی از این امر این است که طلای موجود ذخیره شده باید هرگونه کسری بودجه کشور را پوشش دهد و درنتیجه حجم پول کاهش یافته و قیمتها پایین تر بیاید و درصورت افزایش طلا به مازاد درآمد کشور حجم پول و نقدینگی اضافه شده و منجر به افزایش قیمتها شود. میزان آلیاژهای مختلف طلا در جهان، خلوص و عیار آنها در جدول زیر آورده شده است.
ادامه دارد...
محمد جلالی دانشجوی دکتری اکتشاف دانشگاه امیرکبیر تهران