معدن و توسعه بررسی می‌کند: گزارشی از تحولات جهانی بازار زغالسنگ طی یک سال اخیر
برای بزرگنمایی تصویر بر روی آن کلیک کنید.
اشاره: طی 12 ماه گذشته سال میلادی، جهان شاهد تغییر و تحولات اقتصادی زیادی بوده و بحران مالی ناشی از اجرای طرح ریاضت اقتصادی در حوزه یورو، مبادلات اقتصادی و تجاری میان کشورها را با نوسانات فراوان مواجه کرد. بخش معدن و صنایع معدنی نیز در این مدت، همانند سایر بخش‌ها، شاهد وقایع و رویدادهای بسیاری بوده و متاثر از این بحران‌ها دستخوش تغییرات محسوس شده است. یکی از موارد قابل توجه در حوزه معدن و صنایع معدنی، ماده معدنی زغالسنگ بوده و از آنجایی که هنوز هم استفاده از آن در صدر جدول منابع تامین انرژی جهان قرار دارد، بررسی نوسانات حادث شده در این مقوله مهم و اساسی به نظر می‌رسد، لذا در متن زیر، خلاصه‌ای از انعکاس برخی فعالیت‌های انجام شده در زمینه زغالسنگ و بازار جهانی این ماده معدنی، عمدتا حول محور موضوعاتی از قبیل تغییرات قیمت جهانی، نوسانات میزان تولید، عرضه، تقاضا و مصرف این ماده و مقدار صادرات و واردات و رقابت میان کشورها برای انحصار بازارهای بین‌المللی این ماده معدنی و... گردآوری شده است.
زغالسنگ بزرگ‌ترین منبع تامین انرژی جهان در سال 2011
زغالسنگ از جمله مخرب‌ترین منابع انرژی در جهان محسوب می‌شود، اما در سال 2011 بزرگ‌ترین تامین‌کننده انرژی جهان این ماده سوختی آلاینده بوده است.
به گزارش گروه بین‌الملل بازار خبر به نقل از خبرگزاری فرانسه؛ فعالان حامی محیط زیست طی دهه‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای تشویق دولت‌ها در استفاده از منابع انرژی پاک به کار بسته‌اند و طی این مدت به موفقیت‌هایی نیز دست یافته‌اند. روند گرم‌تر شدن کره زمین، بسیاری از کشورها، کارخانه‌ها و صنایع تولیدی را به سمت سوخت هسته‌ای و یا دیگر سوخت‌های هیبرید سوق داده، اما آمارهای رسمی نشان می‌دهد هنوز هم استفاده از زغالسنگ در صدر جدول منابع تامین انرژی جهان قرار دارد. بهای ارزان‌ترین زغالسنگ بر میزان تقاضا از سوی بازار کشورهای نوظهور اقتصادی افزوده و بهره‌مندی از سوخت‌های پاک به اجلاس مختلف رهبران سیاسی محدود شده است. در هند، چین و کشورهای پهناور آسیای جنوب‌شرقی هنوز هم استفاده از زغالسنگ بین 65 تا 70 درصد از منابع تامین انرژی این مناطق را تشکیل می‌دهد، حتی پیش‌بینی می‌شود به دلیل رکود عمیق مالی در اروپا و آمریکا، کشورهای درگیر بحران همچنان علاقه چندانی به سرمایه‌گذاری در بخش توسعه انرژی‌های پاک نداشته و به واردات گسترده زغالسنگ ادامه دهند.
کاهش قیمت زغالسنگ در 2011
قیمت میانگین این محصول در سه ماهه دوم سال 2011، بالغ بر 6/128 دلار در هر تن شد. قیمت زغالسنگ حرارتی استرالیا با آغاز سه ماهه سوم سال 2011، افزایش یافت، به‌طوری که در ماه سپتامبر قیمت این محصول به 3/131 دلار به ازای هر تن رسید، اما در سه ماهه انتهایی سال قیمت این محصول نیز همانند دیگر محصولات با کاهش شدیدی همراه شد و در ماه اکتبر به 5/127 دلار در هر تن رسید. قیمت هر تن زغالسنگ حرارتی در ماه دسامبر به 5/117 دلار رسید که کمترین میزان در سال 2011 است.
سال 2011، اوج قیمت زغالسنگ
به گزارش مرکز خدمات فولاد ایران، به دنبال افت قیمت قراردادهای فصل دوم زغالسنگ می‌توان گفت که سال 2011 دوره اوج قیمت این ماده اولیه بوده است. کارخانه پوسکو کره‌جنوبی زغالسنگ استرالیا را برای فصل دوم سال 206 دلار هر تن فوب خریداری کرده که 29 دلار نسبت به فصل اول سال افت داشته است. روس‌ها نیز انتظار دارند عرضه‌کنندگان داخلی برای سه ماهه دوم سال تخفیف بدهند. افزایش عرضه استرالیا یک عامل تاثیرگذار بر افت قیمت کک است، از طرفی چین سعی دارد وابستگی به عرضه‌کنندگان بزرگ را کاهش دهد و تولید داخلی را بالا ببرد. از طرفی عرضه روسیه، آمریکای‌شمالی و آفریقا نیز بالا رفته و بر بازار تاثیرگذار شده، البته عرضه و تقاضای زغالسنگ همچنان در توازن باقی می‌ماند، چرا که مشکل شرایط جوی و ریسک‌های فنی در این بازار بالا است.
پیش‌بینی مصرف زغالسنگ در جهان تا 2030
بر اساس گزارش IEO (سازمان انرژی بین‌المللی)، مصرف زغالسنگ در جهان تا سال 2030 تقریبا دو برابر می‌شود. براساس ارزیابی‌های انجام شده، مصرف زغالسنگ در کشورهای OECD (کشورهای خارج از مجموعه کشورهای توسعه یافته)، تا 81 درصد افزایش می‌یابد. سهم زغالسنگ از مجموع انرژی مصرفی جهان نیز تا سال یاد شده به 27 درصد افزایش می‌یابد. بر اساس این گزارش، مصرف جهانی زغالسنگ هم در این سال، تقریبا با دو برابر افزایش به 6/10 میلیارد تن می‌رسد. مصرف زغالسنگ تا سال 2015، به‌طور متوسط در هر سال 3 درصد افزایش می‌یابد، سپس این روند کاهش می‌یابد و به میانگین 2 درصد در هر سال از 2015 تا 2030 می‌رسد. GDP جهانی و روند کلی مصرف انرژی نیز در نیمه اول این زمان‌بندی پیش‌بینی شده به خاطر رشد آهسته و کند اقتصادی در کشورهای non – OECD آسیا، با سرعت بیشتری رشد می‌کنند. تجارت بین‌المللی زغالسنگ به 1122 میلیون تن در سال 2030 خواهد رسید، اما چون بیشترین افزایش در مصرف زغالسنگ، در هر دو بخش تولید و مصرف برای کشور چین پیش‌بینی شده، تجارت بین‌المللی زغالسنگ به 11 درصد در سال 2030 کاهش می‌یابد.
پیش‌بینی نیازهای منطقه‌ای کشورهای OECD تا 2030
بر اساس گزارش IEO، مصرف زغالسنگ در کشورهای OECD با گام‌های نسبتا آهسته و موزون افزایش یافته و به 8/2 میلیارد تن در سال 2015 و سپس به 4/3 میلیارد تن در سال 2030 می‌رسد، یعنی تا سال 2015 میانگین افزایش مصرف سالانه این ماده، 2/1 درصد و پس از آن تا سال 2030 سالانه 4/1 درصد خواهد بود. به استثنای کشورهای OECD اروپا و ژاپن که پیش‌بینی شده مصرف زغالسنگ در آنها تقریبا ثابت بماند، افزایش آرام و ملایمی برای مصرف زغالسنگ در کشورهای OECD شامل کره‌جنوبی، کانادا، استرالیا، نیوزلند و مکزیک پیش‌بینی شده است. در کشورهای OECD اروپا، گاز طبیعی سهم زیادی از انرژی را تسخیر کرده و در اندازه کمتر زغالسنگ و انرژی هسته‌ای جانشین نفت شده‌اند. رشد آرام اقتصادی در ژاپن سبب رشد آهسته نیاز در همه بخش‌های انرژی شده و بر همین اساس در پیش‌بینی IEO2006، میزان زغالسنگ مصرفی در ژاپن تقریبا ثابت نگه داشته شده است.
ـ پیش‌بینی وضعیت مصرف کشورهای OECD در آمریکای‌شمالی:
براساس پیش‌بینی‌ها مصرف زغالسنگ در آمریکا تا 8/1 میلیارد تن در سال 2030 بالا می‌رود. ایالات متحده ذخایر مهم و قابل‌توجهی از زغالسنگ را در اختیار دارد و تکیه شدیدی به زغالسنگ در تولید برق دارد، روندی که در پیش‌بینی‌ها ادامه خواهد داشت. سهم زغالسنگ از مجموع انرژی الکتریکی تولید شده در آمریکا (شامل انرژی الکتریکی تولید شده در گرما و قدرت کارخانه‌ها در بخش‌های صنعتی، تجاری و بازرگانی)، به آرامی کاهش یافته و به 48 درصد در 2015 می‌رسد، سپس تا 57 درصد در سال 2030 افزایش می‌یابد. بیشتر افزایش در مصرف زغالسنگ در آمریکا برای بعد از 2015 پیش‌بینی شده، اما قیمت گاز طبیعی نیز تا سال 2015 کاهش می‌یابد و در نتیجه رقابت شدیدی برای تولید الکتریسیته به وسیله گاز طبیعی یا زغالسنگ ایجاد می‌شود. بعد از 2015 افزایش قیمت گاز طبیعی رای به استفاده از زغالسنگ می‌دهد و کارخانه‌های زغال‌سنگ‌سوز با ظرفیت 155 گیگاوات تا سال 2030 ساخته می‌شوند که نشان‌دهنده 89 درصد از مجموع زغالسنگ تولیدی از سال 2003 تا 2030 خواهد بود. در کانادا مصرف زغالسنگ تا 2030 تقریبا 2 برابر شده و به 123 میلیون تن می‌رسد.
ـ پیش‌بینی وضعیت مصرف کشورهای OECD در اروپا:
در پیش‌بینی IEO2006، مصرف زغالسنگ در OECD اروپا با 40 میلیون تن، فقط 5 درصد افزایش خواهد یافت. به هر حال منطقه همچنان بازار مهمی برای مصرف زغالسنگ خواهد بود. مصرف زغالسنگ در OECD اروپا در سال 2003، 887 میلیون تن یعنی 36 درصد از مجموع مصرف جهانی زغالسنگ بود. کشورهای مهم و مصرف‌کنندگان عمده زغالسنگ در منطقه، همگی در سال 2003، 65 میلیون تن یا بیشتر زغالسنگ مصرف کردند. در سال 2003 لایگنیت 47 درصد از مصرف مجموع زغالسنگ منطقه در واحد تناژ و 23 درصد در واحد Btu را تشکیل می‌داد. چشم‌انداز مصرف زغالسنگ در کشورهای OECD اروپا نشان‌دهنده کاهش 32 درصدی در این زمینه است که تا سال 2030 اتفاق می‌افتد. در همین حال، برنامه‌ریزی‌های انجام شده و بعضی اخیرا تکمیل شده، برای افزایش ظرفیت کارخانه‌های زغال‌سنگ‌سوز در ترکیه و یونان، حاکی از علاقه مجدد بعضی از کشورها در این منطقه برای استفاده از زغالسنگ است.
ـ پیش‌بینی وضعیت مصرف کشورهای OECD در آسیا، استرالیا و نیوزیلند:
بر اساس گزارش IEO، مصرف زغالسنگ در کشورهای OECD آسیا به 560 میلیون تن در 2030 خواهد رسید. با تغییرات اندک پیش‌بینی شده در مصرف زغالسنگ برای ژاپن، کشورهای کره‌جنوبی، استرالیا و نیوزلند عاملان افزایش بالقوه و واقعی در منطقه هستند. مصرف زغالسنگ در استرالیا و نیوزلند با متوسط 4/1 در هر سال، به 216 میلیون تن در 2030 می‌رسد. به واسطه برخورداری از ذخایر مهم و قابل توجه زغالسنگ، استرالیا و نیوزلند تکیه شدیدی به زغالسنگ برای تولید برق دارند بر این اساس، کارخانه‌های تولید نیروی زغالسنگ سوز در این دو کشور، مجموعا 73 درصد از انرژی الکتریکی این دو کشور را تامین می‌کنند و این روند برای تولید بیش از 70 درصد از الکتریسیته دو کشور تا 2030 ادامه خواهد یافت. در کره‌جنوبی هم، تامین انرژی الکتریکی باعث افزایش94 میلیون تنی در مصرف زغالسنگ تا سال2030 خواهد شد.
افزایش صادرات زغالسنگ استرالیا در سال 2011
به گزارش مرکز خدمات فولاد ایران، با وجود کاهش تولید زغالسنگ در استرالیا به دلیل وقوع سیل اخیر در این کشور، در کل صادرات زغالسنگ استرالیا در سال گذشته رشدی 3 درصدی را تجربه کرد. همچنین برآورد شده که حجم سالانه صادرات این کشور به‌طور متوسط 5 درصد بالا رفته و تا سال 2016 به 219 میلیون تن برسد. با افزایش عرضه زغالسنگ در استرالیا، کانادا، موزامبیک و مغولستان طی 5 سال آینده، کمبود موجودی این محصول جبران شده و احتمالا قیمت این محصول تا سال 2016 به 169 دلار هر تن خواهد رسید.
کاهش تولید زغالسنگ شمال چین در سال گذشته
به گزارش مرکز خدمات فولاد ایران، ظرفیت تولید زغالسنگ در منطقه شانکسی در شمال چین که بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول در این کشور است، طی سال گذشته میلادی کاهش یافت. به دنبال این امر عرضه زغالسنگ به بازار کاهش خواهد یافت و قیمت نقدی این محصول در چین رشد بیشتری را تجربه خواهد کرد. گزارش‌ها نشان می‌دهد در ژانویه 2011، بالغ بر 4 میلیون و 700 هزار تن زغالسنگ شسته شده در این منطقه تولید شده که 400 هزار تن کمتر از دسامبر 2010 بوده و قیمت زغالسنگ در چین از ابتدای سال 2011 افزایش یافته و به 243 دلار در هر تن همراه با 17 درصد مالیات ارزش افزوده رسیده است.
بازار کک و زغال ککسازی در سال 2011
طی 10 سال گذشته یا حتی بیشتر، کک و زغال ککسازی از هزینه‌های اولیه‌ای به شمار می‌رفتند که برای فولادسازان بسیار قابل توجه بود نه به این خاطر که سطح کک موجود در بازار که از سوی چین عرضه می‌شد کاهش پیدا کرد، بلکه بالعکس اشتهای بی‌حد و حساب این کشور به زغال ککسازی وارداتی منجر به شکل‌گیری این جریان تازه در بازار شد. جاری شدن سیل در ایالت کوئینزلند استرالیا در اواخر سال 2010 که عمده منابع زغال ککسازی مرغوب در جهان را در دل خود جا داده و سهم بسزایی در شکل‌گیری بازار زغال ککسازی در سال 2011 داشت. در پی ایجاد وقفه در استحصال معادن و قطع شدن شاهراه‌های ریلی، حجم صادرات زغال ککسازی استرالیا از 40 میلیون تن در سه ماهه سوم سال 2010 به 27 میلیون تن در سه ماهه چهارم و 28 میلیون تن در سه ماهه اول 2011 کاهش یافت. در سه ماهه دوم و سوم 2011، به ترتیب شاهد افزایش حجم صادرات این ماده به 33 میلیون و 36 میلیون تن بودیم. بهای بالای زغالسنگ در سال 2011 میلادی، به طرز خارق‌العاده‌ای در سطوح بالا باقی ماند و تنها در چند ماه پایانی سال تا حدودی به سطوح پایین بازگشت که این موضوع هم ناشی از وخیم‌تر شدن شرایط اقتصادی در سرتاسر جهان بود. شاخص بهای صادراتی زغال ککسازی سخت پریمیوم از استرالیا، بیش از هر تن 100 دلار در دومین فصل از 2011 افزایش یافت و به هر تن 330 دلار فوب رسید. اما این سطح از قیمت بالاترین قیمتی بود که زغال ککسازی در سال 2011 از خود به یادگار گذاشت و در سه ماهه اول 2012 این سطح قیمت به هر تن 235 دلار کاهش یافت که این میزان حدود هر تن 50 دلار کمتر از بهای زغال در مدت مشابه در 2011 است.
به نظر می‌رسد، سال 2011 سال تاج‌گذاری بهای زغال ککسازی در بازار بود، از این جهت که در سال 2012 شاهد رقابتی‌تر شدن هر چه بیشتر ساختار بخش عرضه در بازار هستیم. ظرفیت جدید معادن در دهه‌ای که در آن به سر می‌بریم، با وجود ذخایر دست‌نخورده در معادن کشورهای مغولستان، موزامبیک و روسیه شاهد شکوفایی ظرفیت جدیدی از معادن خواهیم بود که این خود باعث به چالش کشیدن حاکمیت کشورهای استرالیا، کانادا و ایالات متحده بر بازار این مواد خواهد شد. با توجه به اطلاعات به دست آمده از مرکز مطالعاتی ریسورس نت که در حال حاضر تحلیل بازار زغال‌سنگ‌های متالوژی و کک را در دستور کار دارد، پروژه استحصال ذخایر زغالسنگ مرغوب در استان‌های کشور موازمبیک سال پیش به بهره‌برداری رسید، اما در چند سال اول و با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده بر خطوط راه‌آهن و همچنین مشکلات موجود در بنادر بارگیری، ظرفیت این معادن از حجم محموله‌های ارسالی فراتر خواهد رفت و انتظار می‌رود حجم صادرات به صورت پلکانی افزایش یابد و تا سال 2016 به 12 تا 15 میلیون تن برسد. پیش‌بینی این‌که در کشور مغولستان چه آینده‌ای برای بازار رقم خواهد خورد بسیار کار دشواری است، چرا که دولت هنوز تصمیم قاطعی بر توسعه مسیر منتهی به ذخایر بی حد و حصر تاوان تولوگی اتخاذ نکرده، اما در روسیه، کارخانه مچل تولید موقتی را در معادن الگا، در بخش شرقی کشور آغاز کرده و انتظار می‌رود حجم تولید تا سال 2013 و 2014 به 27 تا 30 میلیون تن در سال برسد. در سال گذشته بهای کک نتوانست همگام با بهای زغال ککسازی رشد کند و با رشدی آرام همراه بود، چرا که بازار بیش از پیش رقابتی‌تر شده بود و سطح تقاضا هم با افت همراه شد. با تنظیم قیمت‌ها با اقتباس از بازار زغال ککسازی باعث شد کک هند و اروپا بیش از هر تن 100 دلار کاهش نرخ را تجربه کند؛ با این حال قیمت‌های تنظیم شده کک با در نظر گرفتن ساختار هزینه از دید بسیاری از مصرف‌کنندگان در سطوح بالایی قرار داشت.
کاهش صادرات زغالسنگ روسیه در سال 2012
صادرات زغالسنگ روسیه امسال به دلیل مشکلات به وجود آمده در حمل‌ونقل ریلی این کشور رشد اندکی را تجربه خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود صادرات زغالسنگ روسیه طی سال 2012 تنها یک دهم افزایش یافته و به 80 میلیون تن برسد. این احتمال وجود دارد که حتی صادرات زغالسنگ روسیه امسال با کاهش نیز مواجه شود. زغالسنگ تولیدی در روسیه از طریق خطوط ریلی این کشور به بازارهای صادراتی ارسال می‌شود که بروز مشکلاتی در سیستم ریلی روسیه صادرات زغالسنگ این کشور را با مشکل مواجه کرده است. کاهش قیمت زغالسنگ در بازارهای جهانی نیز ممکن است به صادرات روسیه در این حوزه آسیب بزند.
هند در پی شکار معادن زغالسنگ جهان
به گزارش متال بولتن، شرکتهای فولادسازی و شرکتهای زغالسنگ در سرتاسر هند در کمین شکار و خرید پروژه‌های زغالسنگ در جهان هستند. ماه گذشته شرکت اینترنشنال کولد ونچرز متشکل از شرکتهای سیل (Steel Authority India)، کول ایندیا (CIL)، شرکت فولاد دولتی ایسپات، نیروگاه NTPC، گروه معدنی NMBC (تحت کنترل دولت) اعلام کرد که علاقمند به خرید پروژه Aquila Resources washpool در کوئینزلند است. گروه معدنی NMDC نیز همواره گزارش کرده که در حال مذاکره با روس‌ها و موزامبیک برای خرید معادنی در این کشورها است. شرکت فولاد تاتا نیز هدف آن سرمایه‌گذاری در آفریقای‌جنوبی است، در حالی‌که شرکت فولاد ایسار به‌دنبال خرید معادنی در آفریقا است. در آینده تقاضای زغال کک‌شوی هند بالا خواهد رفت. با توجه به این‌که تخمین زده می‌شود در پنج سال آینده تولید کشور 50 درصد افزایش پیدا کرده و با تقاضا متعادل شود، نیاز سومین قدرت بزرگ اقتصادی آسیا تا سال 2016 به 83 میلیون تن زغال کک‌شوی سخت خواهد رسید که 70 درصد بیشتر از 49 میلیون تن در سال 2011 است. از آنجایی که هند همیشه نیازمند به واردات زغال کک‌شو از خارج بوده، چون محصول داخلی سولفور خاکستر بالا دارد و از بهره‌وری کوره بلند کم می‌کند، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2016 واردات این کشور بیش از 72 درصد مصرف زغال کک‌شوی سخت را به خود اختصاص دهد. استرالیا با داشتن بهترین نوع زغال کک‌شو در جهان بزرگ‌ترین صادرکننده دریایی این محصول بوده و 80 درصد واردات زغال کک‌شوی هند از این کشور است.
نویسنده: زهرا اولادی
