کسب چهار عنوان برتر جهانی در تولید محصولات معدنی؛ ایران در میان بزرگان معدنی دنیا

رتبه‌های جهانی ایران در تولید محصولات معدنی باعث می‌شود تا کشور در فهرست غول‌های معدنی دنیا از جایگاه قابل‌توجهی برخوردار بوده و به عنوان یکی از مهم‌ترین آنها قلمداد شود، چه آنکه به جز معدودی از کشورها، سایرین تنها در یک یا نهایتا دو ماده معدنی حرف‌هایی برای گفتن دارند، اما ایران دست‌کم در تولید چهار ماده معدنی جایگاهی بین دوم تا دهم جهان را به خود اختصاص داده است. رده ششم تولید سیمان، جایگاه دوم تولید گچ، رتبه دهم تولید سنگ‌آهن و معرفی ایران به عنوان نهمین تولید‌کننده مولیبدن جهان گواه دیگری است بر وجود پتانسیل‌های فراوان این بخش استراتژیک معدن. 

اگر از شما بپرسند که ایران چه جایگاهی بین کشورهای معدنی دنیا دارد، احتمالا نمی‌توانید به‌طور دقیق به این سوال پاسخ دهید. حق هم دارید، چرا که در حال حاضر هیچ رده‌بندی رسمی درباره وضعیت معدنی کشورهای جهان وجود ندارد. آنچه که امروز باعث قضاوت کارشناسان درباره وضعیت معدنی کشورهای مختلف می‌شود مجموعه‌ای از اطلاعات پراکنده درباره تولید هر یک از مواد معدنی در کشورهاست، از ‌جمله معتبرترین گزارش‌هایی که همه ساله درباره وضعیت تولید مواد معدنی در کشورهای جهان منتشر می‌شود، گزارش مربوط به سازمان زمین‌‌شناسی آمریکاست. سازمان زمین‌شناسی آمریکا همه ساله رده‌بندی‌هایی را درباره تولید مواد معدنی مختلف در کشورهای جهان منتشر می‌کند که این اطلاعات بعدا مورد استفاده تحلیلگران اقتصادی قرار می‌گیرد. سرعت انتشار گزارش‌های سازمان زمین‌‌شناسی آمریکا به حدی است که هم‌اکنون که تنها اندکی بیش از یک ماه از سال 2012 نگذشته، آمار تولید مواد معدنی در کشورهای جهان طی سال 2011 منتشر شده است. 

علاوه بر تولید می‌توان میزان ذخایر معدنی را نیز در کشورهای مختلف پیدا کرد، اگرچه سازمان زمین‌شناسی آمریکا در گزارش‌های خود به‌طور واضح اعلام نکرده که کدام کشورها بیشترین فعالیت را در حوزه معادن دارند با بررسی آمار تولید تعدادی از مواد معدنی می‌توان به یک رده‌بندی شفاف درباره معدنی‌ترین کشورهای جهان دست یافت. با وجود ارتباطات محدود بین آمریکا و ایران که اخیرا محدودتر هم شده، سازمان زمین‌شناسی آمریکا در گزارش‌های خود به وضعیت معدنی کشورمان بی‌توجه نبوده و در چهار مورد تولید سیمان، سنگ‌آهن، گچ و مولیبدن ایران را در رده‌بندی جهان قرار داده است. ایران در رده‌بندی سازمان زمین‌شناسی آمریکا از لحاظ تولید سیمان، گچ، سنگ‌آهن و مولیبدن به ترتیب در رده‌های ششم، دوم، دهم و نهم قرار گرفته است. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که ایران در بین کشورهای معدنی جهان جای دارد. در زمینه تولید هر چهار ماده معدنی فوق نیز تولید ایران در سال 2011 نسبت به 2010 یا افزایش یافته یا ثابت مانده است، اما نگاهی کلیتر به گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا نشان می‌دهد که چین همچون بسیاری از عرصه‌های دیگر در زمینه تولید انواع مواد معدنی نیز معمولا ردههای اول را به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا، چین در زمینه تولید موادی مانند سیمان، آلومینیوم، سنگ‌آهن، مس، گچ، سرب، مولیبدن، نمک، قلع، روی و فلزات نادر رده نخست جهان را به خود اختصاص داده است. 


آلومینیوم؛ در تدارک جایگاه! 

در زمینه تولید آلومینیوم چین با تولید 18 میلیون تن در سال 2011 رده نخست جهان را به خود اختصاص داد. روسیه با چهار میلیون تن و کانادا نیز با تولید دو میلیون و 970 هزار تن دوم و سوم شدند، همچنین مجموع تولید آلومینیوم جهان در سال 2011 به 44 میلیون و 100 هزار تن رسید. رقمی که در سال 2010 معادل 40 میلیون و 800 هزار تن بود. ایران اگرچه در رده‌بندی جهانی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان جایی ندارد، اما قرار است تا سال 1404 تولید آلومینیوم در ایران به بیش از 5/1 میلیون تن برسد. ایران همچنین برای افزایش ظرفیت تولید آلومینیوم خود مذاکراتی نیز با روسیه، دومین تولیدکننده بزرگ آلومینیوم جهان داشته است. 


سیمان؛ ششم مشترک با روسیه 

در زمینه تولید سیمان چین با تولید دو میلیارد تن اول شد و هند و آمریکا نیز به ترتیب با تولید 210 میلیون تن و 68 میلیون و 400 هزار تن دوم و سوم شدند. ایران نیز در این بخش با تولید 52 میلیون تن به‌طور مشترک با روسیه رده ششم را به دست آورد. ایران در منطقه خاورمیانه بعد از ترکیه دومین تولیدکننده بزرگ سیمان بهشمار می‌رود. سیمان از جمله قوی‌ترین صنایع معدنی در ایران بوده که طی چند سال اخیر تعداد زیادی کارخانه در این زمینه در ایران به بهرهبرداری رسیده است. 


مس؛ گمنام در تولید 

در حوزه تولید مس این شیلی بود که با تولید پنج میلیون و 420 هزار تن در جهان اول شد. به نظر می‌رسد حتی وقوع چندین اعتصاب کارگری در بزرگ‌ترین معادن مس شیلی هم باعث نشد تا این کشور صدرنشینی خود را بین تولیدکنندگان بزرگ مس جهان از دست بدهد. بعد از شیلی دو کشور چین با تولید یک میلیون و 190 هزار تن و پرو با تولید یک میلیون و 220 هزار تن دوم و سوم شدند. مجموع تولید جهانی مس نیز در سال 2011 به 16میلیون و 100 هزار تن رسید. بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا، شیلی دارنده بزرگ ذخایر سنگ معدنی مس در جهان به میزان 190 میلیون تن است. 

پیش‌بینی می‌شود تولید مس ایران حداکثر به 300 هزار تن برسد که حتی با این میزان تولید کشورمان باز هم جایی بین 10 تولیدکننده بزرگ مس در جهان ندارد، البته ایران از نظر مراجع بین‌المللی یکی از کشورهای غنی از نظر دارا بودن معادن مس شناخته شده است. هرچند مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران از سهم چهار درصدی صنعت مس در تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران خبر داده است. 


سنگ آهن؛ تنها در رتبه ششم 

سنگ‌آهن ماده اولیه اصلی تولید فولاد نیز در گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس چین با تولید یک میلیارد و 200 میلیون تن بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان باقی ماند. استرالیا و برزیل نیز به ترتیب با تولید 480 و 390 میلیون تن دوم و سوم شدند. تولید جهانی هم به دو میلیارد و 800 میلیون تن رسید. در این عرصه ایران با تولید 30 میلیون تن سنگ‌آهن رده ششم جهان را به خود اختصاص داد. ایران در منطقه خاورمیانه بیشترین ذخایر سنگ‌آهن داشته که همین ویژگی پشتوانه مهمی برای صنعت فولاد ایران محسوب می‌شود. سازمان زمین‌شناسی آمریکا تولید سنگ‌آهن ایران را در سال 2010 میلادی 28 میلیون تن برآورد کرده بود. ایران در سال 2010 نیز رده دهم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ‌آهن را در جهان به دست آورده بود. 


طلا؛ جایگاهی نداریم! 

در حوزه طلا که این روزها قیمت آن در بازار ایران با نوسان‌های زیادی مواجه شده، چین با تولید 355 تن صدرنشین جهان باقی ماند. در حالی که استرالیا و آمریکا به ترتیب با تولید 270 و 237 تن دوم و سوم شدند. روسیه نیز با تولید 200 تن چهارم شد. آفریقای‌جنوبی هم که در زمانی نه چندان دور امپراتور تولیدکنندگان طلای جهان بود با تولید 190 تن ردهای بهتر از چهارمی را بهدست نیاورد.آخرین آمار ارایه شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران که رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی آن را بیان کرد، حاکی از تولید سالانه سه تا پنج تن طلا در ایران است. رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران این را هم گفته که با بهره‌برداری از معدن طلای ساریگونی حجم تولید طلای ایران تا 25 تن نیز قابل افزایش خواهد بود. نایب رئیس خانه معدن ایران نیز چند سال پیش عنوان کرده بود که ایران پنجاه و پنجمین تولیدکننده بزرگ‎ طلا در جهان‎ است. 

در همین حال پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی طلا به دلیل افزایش تولید در کشورهای استرالیا، کانادا، شیلی، چین، مکزیک و روسیه بالاتر هم رود. این رشد تولید کاهش تولید طلا در کشورهایی مانند اندونزی و پرو را جبران می‌کند. آفریقای جنوبی نیز از حدود یک دهه پیش شاهد افت تولید طلای خود بوده است. 


گچ؛ بهترین رده جهانی 

در حوزه تولید گچ اما ایران توانست بهترین رده جهانی خود را به دست آورد. به‌طوری که در این زمینه ایران با تولید 13 میلیون تن در جهان دوم شد. چین با تولید 47 میلیون تن اول و اسپانیا با تولید 11/5 میلیون تن سوم شدند. تولید جهانی هم به 148 میلیون تن رسید. ایران از نظر تولید گچ در منطقه خاورمیانه اول شد و ترکیه با تولید سه میلیون و 200 هزار تن رده دوم را به خود اختصاص داد. مصر نیز با تولید دو میلیون و 400 هزار تن سوم شد. ایران در سال 2010 نیز دومین تولیدکننده بزرگ گچ دنیا بود. 


سرب؛ بیست وسوم اما غیررسمی! 

در زمینه تولید سرب که جزء مواد معدنی آلاینده محسوب می‌شود، مجددا چین با تولید 2/2 میلیون تن اول شد. استرالیا و آمریکا نیز با تولید 560 و 345 هزار تن دوم و سوم شدند. تولید جهانی هم به 4/5 میلیون تن رسید. 

اما در شرایطی که وزارت صنعت، معدن و تجارت گزارش تازه‌ای را درباره وضعیت تولید سرب در ایران منتشر نکرده، اما آمار ارایه شده از سوی خانه معدن ایران نشان می‌دهد که ایران هم‌اکنون جایی در میان 15 تولیدکننده بزرگ سرب در جهان ندارد. خانه معدن ایران اعلام کرده بود که ایران حدود 0/75 درصد تولید سرب جهان را در اختیار داشته و بیست و سومین تولیدکننده بزرگ این ماده معدنی در جهان محسوب می‌شود. ذخایر سرب و روی ایران نیز بیش از 93/2 میلیون تن برآورد می‌شود. مصارف عمده سرب در ایران مربوط به صنایع باتری‌سازی، صنایع نظامی و بنزین‌های سربدار می‌شود. 


مولیبدن؛ نهم با 3700 تن 

در زمینه تولید مولیبدن چین با تولید 94 هزار تن اول شد. آمریکا و شیلی نیز به ترتیب با تولید 64 و 38 هزار تن دوم و سوم شدند. تولید جهانی هم به 250 هزار تن رسید. در این زمینه ایران با تولید سه هزار و 700 تن نهم شد. 

90 درصد مولیبدن در تهیه آلیاژهای با مقاومت بالا و فولادهای ویژه استفاده می‌شود که در صنایع مربوط به سرعت‌های زیاد، ضدزنگ، آلیاژهای مخصوص، صنایع هوایی، در فضاپیما و بخش‌های موشک و ریخته‌گری استفاده می‌شود. مولیبدن به عنوان کاتالیزور در صنعت نفت بخصوص در کاتالیزورهایی برای جابجایی سولفورهای آلی از محصولات نفتی استفاده می‌شود. مولیبدن در صنعت ایزوتوپ هستهای نیز کاربرد دارد. این ماده معدنی به عنوان رنگدانه از قرمز، زرد تا نارنجی قرمز روشن در رنگسازی، جوهرها، پلاستیک‌ها و صنایع لاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. مولیبدن در مقابل خوردگی توسط بیشتر شیشه‌ها مقاوم است و بنابراین به عنوان ماده الکترودی در کوره‌های ذوب شیشه به کار برده می‌شود. کاربردهای مولیبدن در صنایع الکترونیک نیز رو به گسترش است. 


روی؛ پانزدهم با آمار خانه معدن 

در حوزه تولید روی چین با تولید سه میلیون و 900 هزار تن اول شد. استرالیا با پرو به طور مشترک با تولید 1/4میلیون تن دوم شدند. هند نیز با تولید 790 هزار تن سوم شد. تولید جهانی هم به رقم 12/4 میلیون تن رسید. 

گزارش خانه معدن ایران نشان می‌دهد که ایران با در اختیار قرار داشتن تولید حدود 2/12 درصد روی دنیا، پانزدهمین تولیدکننده بزرگ این فلز معدنی در جهان محسوب می‌شود. ذخایر سرب و روی ایران بیش از 93/2میلیون تن برآورد می‌شود. صنعت سرب و روی ایران طی چند سال اخیر شاهد فراز و نشیب‌های زیادی بوده که شاید مهم‌ترین اتفاق در این بین مربوط به کش و قوس‌ها بر سر چگونگی واگذاری معدن انگوران بوده است. معدنی که از آن به‌عنوان یکی از غنی‌ترین معادن سرب و روی ایران یاد میکنند. روی در ایران در صنایع گالوانیزاسیون فولاد، تهیه آلیاژهای برنج، لاستیک‌سازی، لعاب و رنگ استفاده می‌شود. 


تولید بی تولید 

لیتیوم، پلاتین، نقره، قلع و فلزات نادر زمینه‌هایی هستند که ایران تولیدی ندارد یا اگر دارد ناچیز است. در زمینه تولید لیتیوم که از جمله مواد معدنی پر کاربرد و کمیاب در دنیا محسوب می‌شود. شیلی با تولید 12 هزار و 600 تن اول شد. استرالیا با تولید 11 هزار و 300 تن دوم و چین با تولید پنج هزار و 200 تن سوم شد. لیتیوم در تولید انواع محصولات الکترونیکی پیشرفته از موبایل گرفته تا رایانه شخصی کاربرد دارد. از لیتیوم در تولید خودروهای برقی و هیبریدی هم استفاده می‌شود. کشورهای آمریکای‌جنوبی بیشترین ذخایر لیتیوم را در دنیا دارند. 

کشورمان در زمینه لیتیوم تقریبا هیچگونه تولید خاصی ندارد، با این وجود چندی پیش گزارش شد که بولیوی برای توسعه تولید لیتیوم در این کشور به سازمان زمین‌شناسی ایران رو آورده است. براین اساس به دنبال امضای تفاهمنامه همکاری معدنی میان ایران و بولیوی قرار شد هیاتی ایرانی به بولیوی سفر کرده تا راهکارهای اجرایی اکتشاف لیتیوم را در این کشور را بررسی کنند. قرار است متخصصان ایرانی بولیوی را در زمینه اکتشاف و تولید لیتیوم در این کشور یاری کنند. بولیوی ذخایر غنی لیتیوم است. در زمینه تولید پلاتین که از جمله گرانبهاترین فلزات بازار بورس محسوب می‌شود، آفریقای‌جنوبی با تولید 139 هزار کیلوگرم اول شد، همچنین روسیه با تولید 26 و کانادا با تولید 10 هزار تن دوم و سوم شدند. تولید جهانی هم به 192 هزار کیلوگرم رسید. در زمینه تولید نقره مکزیک با تولید چهار هزار و 500 تن اول شد. چین و پرو به‌طور مشترک با تولید چهار هزار تن دوم و استرالیا با تولید هزار و 900 تن سوم شد. مجموع تولید جهانی هم به 23 هزار و 800 تن رسید. در زمینه تولید قلع باز هم این چین بود که با تولید 110هزار تن صدرنشین دنیا شد. اندونزی و پرو نیز به ترتیب با تولید 51 هزار و 34 هزار و 600 تن دوم و سوم شدند. تولید جهانی هم به 270 هزار تن رسید. بیشترین ذخایر قلع در جهان در آفریقای غربی، جنوب شرقی آسیا، استرالیا، بولیوی، برزیل، چین و روسیه قرار دارد. کل ذخایر جهانی قلع نیز حدود چهار میلیون و 800 هزار تن برآورد شده است. 

فلزات نادر نیز که اخیرا در بازارهای جهانی به دلیل سیاست‌های دولت چین مورد مناقشات زیادی قرار گرفته‌اند، در گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا مورد اشاره قرار گرفته‌اند. چین در این عرصه با تولید 130 هزار تن اول شد. هند با تولید سه هزار تن و برزیل با تولید 550 تن دوم و سوم شدند. بیشترین ذخایر فلزات کمیاب نیز به میزان 55 میلیون تن متعلق به چین است. چین تولید بیش از 97 درصد از فلزات کمیاب معدنی را در انحصار خود دارد. فلزاتی که در تولید بسیاری از محصولات هایتک کاربرد دارند. هرچند یک شرکت استرالیایی قصد دارد با راه‌اندازی یک کارخانه فرآوری مواد معدنی کمیاب در مالزی به رقیب جدی چین در این عرصه تبدیل شود. 



منبع: سازمان زمین‌شناسی آمریکا (روزنامه گسترش صنعت)