نگاهی به بزرگ‌ترین قدرت‌های آلومینیومی جهان در قرن 21؛ تولید و تجارت آلومینیوم جهان در اختیار 5 شرکت بزرگ

اشاره: با وجود آنکه کمتر از یک سده از کشف آلومینیوم می‌گذرد، امروزه این فلز جوان به دومین فلز پرمصرف جهان تبدیل شده و موارد مصرف آن به حدی است که تصور جهان بدون وجود آن غیرممکن به نظر می‌رسد. 
براساس جدیدترین آمار و اطلاعات منتشره توسط مؤسسه بین‌المللی آلومینیوم (IAI)، میانگین تولید روزانه آلومینیوم در جهان، در بهار امسال به بالاترین حد خود از سال 1999 رسیده است. 

بنابر گزارش این موسسه، متوسط تولید روزانه آلومینیوم جهان در‌ آوریل 2011 به 118 هزار و 800 تن رسیده و این درحالی است که متوسط تولید روزانه این فلز در جهان طی مارس 2011 معادل 115 هزار و 400 تن بوده که این میزان افزایش تولید، رشد 3 درصدی را نشان می‌دهد. افزایش متوسط تولید روزانه در آوریل 2011 نسبت به نوامبر 2010 نیز حدود 5/9 درصد گزارش شده که تولید جهانی آلومینیوم طی نیمه نخست سال جاری میلادی هم 19 میلیون تن بوده است. 

تحلیلگران بازار، یکی از علل افزایش تولید آلومینیوم را افزایش قیمت آن دانسته و اعلام کرده‌اند: عواملی مانند رشد قیمت نفت هم در افزایش تولید آلومینیوم موثر بوده است. از طرف دیگر، بررسی روند تقاضای فلزات در بازارهای جهانی هم از رشد تقاضای این مواد حکایت دارد که این امر نیز موجب افزایش چشمگیر ظرفیت تولید فلزات در کشورهای مختلف شده است. براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، تقاضای جهانی برای فلزات تا سال 2020 از 70 میلیون تن نیز فراتر خواهد رفت. از این‌رو در گزارشی، با نگاهی گذرا بر وضعیت صنعت جهانی آلومینیوم،‌ بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده فلز آلومینیوم و وضعیت کنونی این شرکت‌ها را مورد بررسی قرار داده‌ایم:


مهم‌ترین مناطق دارای ماده اولیه آلومینیوم: 

منابع بوکسیت،‌ ماده اولیه تولید آلومینیوم،‌ در همه مناطق جهان وجود ندارند. فقط 7 منطقه غنی از بوکسیت در جهان وجود دارد که شامل: آفریقای‌غربی و مرکزی(عموما گینه)، آمریکای‌جنوبی (برزیل، ونزوئلا و سورینام)، کارائیب (جامائیکا)، اقیانوسیه و آسیای‌جنوبی (استرالیا و هند)، چین، منطقه مدیترانه (یونان و ترکیه) و روسیه است. بر این اساس، منابع اصلی بوکسیت خلوص بالا با آلومینیوم بیش از50 درصد، در این 7 منطقه تقسیم شده‌اند. 

ناگفته نماند، غنی‌ترین منبع بوکسیتی جهان متعلق به شرکت روسال متحد بود که در سال 2007 با تلفیق شرکت‌های روسال، سوال و آلومینای گلنکور (3/3 میلیارد تن بوکسیت) تاسیس شد. 

صنعت آلومینیوم در اروپا: 

به گزارش انستیتوی بین‌المللی آلومینیوم، اروپا بزرگ‌ترین پایگاه تولیدی صنعت آلومینیوم محسوب می‌شود. در سال 2010 این انستیتو و اروپا را بعنوان دومین تولیدکننده بزرگ آلومینیوم معرفی کرد و از آن زمان تاکنون،‌ تولید این قاره همواره رو به افزایش بوده است. پیش‌بینی می‌شود، تولید آلومینیوم اولیه اروپا در محدوده زمانی سال‌های 2013ـ 2011، سالانه 8 درصد افزایش داشته باشد. 


مهم‌ترین تولیدکنندگان دنیای آلومینیوم: 

شرکت‌های مهم تولید کننده آلومینیوم جهان عبارتند از: روسال (Rusal) در روسیه، ریوتینتوآلکان (Alcan) در کانادا، آلکوآ (Alcoa) در آمریکا و چالکو (Chalco) در چین که این 4 شرکت در بیش از 40 کشور جهان فعال هستند. 

در منطقه خاورمیانه نیز شرکت‌های «صحار» در عمان،‌ ««قط ـ آلوم»» در قطر، «دوبال» در دوبی، «امال» در امارات، آلبا در بحرین، «معادن» در عربستان و «اجیپتالوم» در مصر، شرکت‌های مهم تولیدکننده آلومینیوم به شمار می‌روند. 

شرکت‌های نوراندا، هیترو، بیلیتون و سنتری آلومینیوم نیز در زمره بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید آلومینیوم دنیا محسوب می‌شوند. 


ـ روسال (Uc Rusal) ـ روسیه 

روسال برترین تولیدکننده آلومینیوم جهان با تولید سالانه 153/4 میلیون تن شمش است. این شرکت 11 درصد آلومینیوم و 13 درصد آلومینای جهان را تولید می‌کند. این شرکت از ادغام دو شرکت روسی Rusal و Sual و همچنین شرکت Glencore (فقط بخش آلومینای گلنکور) در مارس 2007 تاسیس شد. این شرکت در 14 کشور جهان فعال بوده و همه بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی صنعت آلومینیوم را شامل می‌شود. محصولات این شرکت که به 70 کشور جهان صادر می‌شود، شامل آلومینا،‌ آلومینیوم، آلیاژ، فویل، مواد بسته‌بندی و محصولات در بخش انرژی است. شرکت روسال 4 واحد ذوب، 10 ریفاینری و واحد فرآوری بوکسیت دارد. 

شرکت روسی روسال همچنین موفق به عقد قرارداد مشترکی با گروه (Gaz) جهت تولید ماشین‌آلات جدید برای صنعت آلومینیوم شد که نمونه اولیه این ماشین‌آلات شهریور امسال مورد آزمایش قرار گرفت، همچنین این شرکت،‌ پروژه جدیدی را جهت استخراج بوکسیت با درصد آهن پایین در جمهوری کومی راه‌اندازی کرده که این طرح توسط شرکت بوکسیت تیمان با ظرفیت تولید سالانه 250 هزار تن اجرا می‌شود. قرار است تا سال 2012 نخستین فاز بهره‌برداری از این معادن با استخراج 90 هزار تن بوکسیت آغاز شود. 

روسال طی نیمه نخست امسال 02/2 میلیون تن آلومینیوم تولید کرد که نشان‌دهنده یک درصد افزایش نسبت به همین دوره در سال 2010 بوده است. تولید آلومینا و بوکسیت این شرکت نیز طی این مدت به ترتیب 8 و 23 درصد افزایش داشته، با این وجود سود خالص این شرکت نسبت به سال گذشته با 5/20 درصد کاهش به 08/1 میلیارد دلار رسید که عمدتا به افزایش هزینه‌ها و کاهش ارزش دلار باز می‌گردد. انتظار می‌رود، طی سال 2011 تقاضای بالا برای آلومینیوم ادامه یابد و با 13 درصد رشد به 46 میلیون تن برسد. محرک اصلی این تقاضا،‌ چین، برزیل، هند و روسیه خواهند بود. 


ـ ریوتینتوآلکان (Rio Tinto Alcan) ـ کانادا 

این شرکت که پس از ادغام ریوتینتو و آلکان در سال 2007 به‌وجود آمد، هم‌اکنون یکی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده آلومینیوم جهان به‌شمار می‌رود. این شرکت 22 واحد ذوب در 11 کشور دارد. تولید سالانه این شرکت 4/3 میلیون تن اعلام شده. حجم منابع بوکسیت آلکان 380 میلیون تن برآورد شده است. 


ـ آلکوآ(Alcoa) ـ آمریکا 

شرکت آلومینیوم آلکوآ در آمریکا نیز یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده این فلز در جهان محسوب می‌شود. این شرکت در 42 کشور جهان فعالیت دارد و همه تولیدات مربوط به بخش آلومینیوم از بوکسیت،‌ آلومینا و شمش آلومینیوم گرفته تا صنایع پایین‌دستی را در اختیار دارد. تولید شمش و پودر بیش از 75 درصد درآمدهای شرکت را تشکیل می‌دهد. در سال 2007 این شرکت تصمیم گرفت شرکت آلومینیوم‌سازی آلکان را به قیمت 27 میلیارد دلار خریداری کند، اما آلکان تصمیم گرفت با ریوتینتو ادغام شود. این شرکت 25 واحد ذوب اولیه در 8 کشور و تولید سالانه 6/3 میلیون تن شمش آلومینیوم دارد که حجم منابع بوکسیت آلکوا 89/1 میلیارد تن گزارش شده است. 


ـ چالکو (Chalco) ـ چین 

تولید این شرکت چینی حدود 84/3 میلیون تن بوده و تاکنون رشد تولید قابل توجه سالانه حدود حداقل 10 درصد داشته و عمده واحدهای تولیدی این شرکت در چین قرار دارند. سود این شرکت در 9 ماهه ابتدای سال جاری به 6/967 میلیون یوآن افزایش یافته است. 


رتبه‌بندی تولیدکنندگان آلومینیوم: 

در اردیبهشت امسال، آلکوآ با فروشی معادل 21 میلیارد دلار بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم در جهان لقب گرفت و رده دوم به شرکت آلومینیوم چین با فروش 4/18 میلیارد دلار اختصاص یافت. در همین زمان، شرکت صنایع هیندالکو هند نیز با فروش 5/13 میلیارد دلار سوم شد و شرکت‌های نروژی و روسی نورسک هیدرو و روسال نیز به ترتیب با فروش 13 و 6/8 میلیارد دلار، رده‌های چهارم و پنجم را به دست آوردند. 

بیشترین میزان سودآوری در بین شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم جهان، مربوط به هیندالکو با 8/875 میلیون دلار گزارش شده، اما بیشترین حجم دارایی با 3/39 میلیارد دلار مربوط به شرکت آلکوآ می‌شود. از نظر ارزش بازار هم، شرکت روسال با ارزش بازاری معادل 23 میلیارد دلار اول معرفی شده است. 


شرکت‌های آلومینیومی منطقه خلیج‌فارس: 

امروزه صنعت آلومینیوم نقش بسزایی در اقتصاد منطقه خلیج‌فارس ایفا می‌کند. پنج واحد ذوب اصلی این منطقه، (دوبال، امال، آلبا، «قط ـ آلوم» و صحار) مجموعا 5/3 میلیون تن تولید در سال دارند. رشد بخش تولید آلومینیوم در منطقه خلیج‌فارس به احداث چندین واحد صنایع پایین‌دستی منجر شده و کل سرمایه‌گذاری در این بخش و واحد ذوب، مجموعا 40 میلیارد دلار برآورد می‌شود. صنعت آلومینیوم برای کشورهای منطقه خلیج‌فارس بین 4 تا 12 درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده، 11 هزار فرصت شغلی مختلف در منطقه ایجاد کرده و منجر به ایجاد 30 هزار فرصت شغلی غیرمستقیم نیز شده و هزینه تولید این فلز در خلیج‌فارس بسیار پایین بوده و در حال‌ حاضر بیشتر واحدهای ذوب دارای آخرین تکنولوژی تولید و تجهیزات است، از این‌رو پیش‌بینی می‌شود در بلندمدت، این بخش صنعتی درآمد بالایی داشته باشد. هم‌اکنون با وجود تقاضای بالا برای آلومینیوم از جانب بازار اروپا، آمریکا و آسیا، به‌منظور گسترش این صنعت در منطقه خلیج‌فارس مشکلاتی وجود دارد که تأمین آلومینا از مهم‌ترین آنهاست. همه واحدهای ذوب منطقه وابسته به آلومینای وارداتی هستند. در این حال،‌ این رویه که طی 40 سال اخیر بر فعالیت‌های آلومینیومی منطقه حاکم بوده، هیچ‌گونه خطری برای این صنعت محسوب نمی‌شود. 

یکی دیگر از پارامترها در این صنعت، تامین انرژی است و وفور گاز در منطقه نقش بسزایی در این زمینه ایفا می‌کند. بسیاری از کشورهای منطقه خلیج‌فارس از دریافت گاز اضافی برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای خود استقبال می‌کنند، به همین جهت، برنامه‌های توسعه‌ای در این واحدها به ظرفیت تولید کنونی منطقه می‌افزاید. با توجه به برنامه‌های افزایش ظرفیت پیش‌بینی شده، ظرفیت تولید آلومینیوم در منطقه، به 5 میلیون تن در سال 2015 و 6 میلیون تن در سال 2020 افزایش یابد. مهم‌ترین واحدهای تولیدی در منطقه خلیج‌فارس، صحار، «قط ـ آلوم»، دوبال، امال، آلبا، معادن و اجیپتالوم هستند. در زیر به توضیح مختصری درباره این شرکت‌ها می‌پردازیم:

1. صحار در عمان: 

شرکت آلومینیوم صحار،‌ آخرین دستاورد صنعت آلومینیوم منطقه و نخستین تولیدکننده آلومینیوم در عمان محسوب می‌شود. سهامداران این شرکت،‌ سه شرکت نفت عمان،‌ شرکت ملی انرژی ابوظبی و ریوتینتو آلکان هستند. صحار بلندترین تک خط ذوب به طول 2/1 کیلومتر را داشته و نخستین واحد ذوب در جهان است که برای مصرف بهینه انرژی، از تکنولوژی AP36 دارد شرکت ریوتینتو آلکان استفاده می‌کند، همچنین این واحد ذوب واحد کربن دارد، بنابراین آندهای مورد استفاده خود را در داخل شرکت تولید می‌کند تا راندمان تولیدش افزایش یابد. واحد ریخته‌گری صحار بالاترین نرخ ریخته‌گری شناخته شده با نرخ 27 تن در ساعت را دارد و این واحد ذوب، سه نوع مختلف آلومینیوم تولید می‌کند: شمش 3/27 کیلوگرمی، شمش 700 کیلوگرمی و فلز گرم مذاب برای صنایع پایین‌دستی داخلی. 


2. «قط ـ آلوم» در قطر: 

شرکت آلومینیوم قطر یا «قط ـ آلوم»،‌ حاصل سرمایه‌گذاری مشترک شرکت نفت قطر و نورسک هیدرو است که در حال حاضر نخستین فاز آن به ظرفیت 585 هزار تن در سال رسیده و تولید در این واحد در دو سالن ذوب صورت می‌گیرد. محصولات «قط ـ آلوم» به‌صورت آلیاژ ریخته‌گری عرضه می‌شوند. این واحد دارای نیروگاهی به ظرفیت 1350 مگاواتی است و واحد کربن آن نیز با ظرفیت 300 هزار تن در سال آندهای خطوط ذوب را تامین می‌کند. بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، قرار بود این واحد تا پایان سال 2010 با ظرفیت کامل وارد مدار تولید شود، اما به دلایل فنی،‌ در زمان تعریف این پروژه،‌ دستیابی به ظرفیت سالانه 609 هزار تن تا سال تا 2013 تعریف شده است. 


3. دوبال در دوبی: 

شرکت دوبال شرکتی کاملا دولتی است که در سال 1979 تاسیس شد. این کارخانه ذوب یک مگاتنی، در منطقه جبل علی دوبی احداث شده و شامل نیروگاهی به ظرفیت 2335 مگاوات، واحد کربن به ظرفیت سالانه 380 هزار تن، واحد تولید شمش با ظرفیت سالانه 16/1 میلیون تن و یک واحد 30 میلیون گالنی تصفیه آب دریاست. در این واحد، آلومینیوم به سه شکل تولید می‌شود: آلیاژهای ریخته‌گری برای کاربرد صنایع خودروسازی،‌ بیلت اکستروژن برای پروفیل ساختمانی، ‌صنعتی، فورجینگ و حمل و نقل و آلومینیوم خلوص بالا برای صنایع الکتریکی و صنایع هوا ـ فضا. میانگین درجه خلوص فلز حاصله 8/99 درصد بوده و بالاترین درجه خلوص حاصل شده، بیش از 98/99 درصد است. این شرکت به‌منظور دستیابی به منابع جدید آلومینا و مواد اولیه،‌ در 4 پروژه بالادستی بوکسیت و آلومینا در برزیل،‌ کامرون، گینه و هند سرمایه‌گذاری 
کرده است.‌ 


4. امال در امارات: 

شرکت امال حاصل سرمایه‌گذاری مشترک دوبال و شرکت توسعه مبادله است. این پروژه 7 / 5 میلیارد دلاری در دو فاز ساخته شده که نخستین فاز تولید آن در ژانویه سال جاری به ظرفیت کامل تولید رسید. ظرفیت در نظر گرفته شده برای این واحد 750 هزار تن بوده که در زمان اتمام دومین فاز تولید، ظرفیت امال به 75 میلیون تن خواهد رسید. این واحد شامل بندر،‌ واحد تولید آند،‌ واحد تولید شمش و یک نیروگاه 2 هزار مگاواتی است که قادر است بیلت اکستروژن آلومینیوم اولیه، شمش آلومینیوم غیرآلیاژی خلوص بالا(ورق)، شمش استاندارد و شمش T شکل تولید کند. 


5. آلبا در بحرین: 

فعالیت این شرکت از سال 1971 آغاز شده و امروزه بیش از 870 هزار تن آلومینیوم در سال تولید می‌کند. محصولات این شرکت شامل شمش T شکل و استاندارد، بیلت اکستروژن، تختال نورد، ‌شمش پروپرزی و آلومینیوم مذاب است. حدود 45 درصد تولیدات این واحد به صنایع پایین‌دستی بحرین، 20 درصد به خاورمیانه و 13 درصد به شرق دور ارسال می‌شود. بقیه تولید این شرکت به اروپا،‌ آسیای جنوب شرقی، هند، آفریقا و آمریکای شمالی صادر می‌شود. 


6. معادن در عربستان: 

شرکت معادن، سال 1997 در عربستان احداث شد. در ابتدا فعالیت این شرکت فقط در زمینه طلا بود، اما بتدریج فعالیت خود را به فسفات و آلومینیوم گسترش داد. پروژه آلومینیومی تحت نظر این شرکت، قراردادی مشترک میان معادن و آلکوا بوده و شامل توسعه،‌ طراحی، ساخت و تاسیس در سایت‌های البیضا و راس‌الخیر است. ارزش کل این پروژه عظیم 8/10 میلیارد دلار اعلام شده و 16 بانک و موسسه مالی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، تامین مالی قرارداد 9/1 میلیارد دلاری بین این دو شرکت سعودی و آمریکایی را بر عهده دارند. سایت البیضا شامل معدن بوکسیت 4 میلیون تنی بوده و راس‌الخیر شامل واحدهای تصفیه آلومینا،‌ ذوب آلومینیوم، نورد (با ظرفیت نورد گرم سالانه460ـ250 هزار تن) و تجهیزات مربوط به آن است. براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، اولین محصول واحد ذوب و نورد این پروژه، در سال 2013 به بازار عرضه می‌شود، اما نخستین تولید معدن و واحد تصفیه آن، در سال 2014 آماده بهره‌برداری خواهد بود. تا آن زمان،‌ آلومینای مورد نیاز این واحد توسط آلکوا تامین می‌شود. 


7. اجیپتالوم در مصر: 

سایت 320 هزار تنی اجیپتالوم، سال 1975 در منطقه‌ «نجع حمادی» واقع در شمال مصر تاسیس شد. این شرکت در سال 2010 تکنولوژی خود را از سودربرگ به آند پیش‌پخته تبدیل کرد. واحدهای ذوب، میله‌گذاری، ریخته‌گری، اکستروژن و نورد این شرکت همگی در یک سایت قرار دارند. این شرکت مصمم است ظرفیت نورد خود را از 90 هزار تن به 120 هزار تن در سال جاری افزایش دهد. پروژه جدیدی نیز برای احداث دستگاه نورد 25 هزار تنی تولید فویل در این شرکت تعریف شده است. نیمی از تولیدات شرکت اجیپتالوم صرف تامین نیازهای داخلی مصر می‌شود. محصولات بیلت، میله و شمش ریخته گری این شرکت بیشترین متقاضی داخلی را دارد. 


وضعیت تولید آلومینیوم در ایران: 

در کشور ما نیز صنعت آلومینیوم نقش و جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. هم‌اکنون حدود 11 هزار کارخانه و کارگاه در کشور در این صنعت فعال بوده و بیش از 250 هزار نفر در صنایع وابسته به آلومینیوم اشتغال دارند. 

ایرالکو به عنوان اولین تولیدکننده شمش‌های آلومینیوم در ایران محسوب می‌شود که ظرفیت تولید آن تا ابتدای امسال به 153 هزار تن در سال بالغ شده، از جمله شرکت‌های رقیب در این صنعت برای آلومینیوم ایران نیز شرکت آلومینیوم المهدی با تولید اسمی بیش از 106 هزار تن در سال است. بزرگ‌ترین کارخانه آلومینیوم کشور مجتمع آلومینیوم هرمزگان (هرمزآل) با ظرفیت تولید 147 هزار تن آلومینیوم است که در سال 88 افتتاح شد. با افتتاح این مجتمع، 47 درصد ظرفیت تولید آلومینیوم کشور افزایش یافته و میزان کل ظرفیت آلومینیوم کشور به 457 هزار تن رسیده است. در این کارخانه از جدیدترین فناوری روز جهان در صنعت آلومینیوم استفاده شده است. 


پیش‌بینی رشد قیمت و تقاضای آلومینیوم در سال‌های 2011 تا 2015: 

آخرین گزارش‌های منتشر شده در این زمینه حاکی است،‌ تقاضای آلومینیوم طی سال‌های 2011 تا 2015 سالانه 5/5 درصد افزایش می‌یابد، این در حالی است که پیش‌بینی شده در چین رشد 6/8 درصدی تقاضا روی داده است. این پیش‌بینی‌ها بر قیمت آلومینیوم به شدت تاثیرگذار خواهد بود، به‌طوری که با این حساب، قیمت این فلز تا اواسط سال 2012 به 3 هزار دلار افزایش خواهد یافت. در این حال،‌ چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم جهان اعلام کرده که تولید آلومینیوم خود را در سال 2015 نسبت به 2011 حدود 34 درصد افزایش خواهد داد و به 3/25 میلیون تن خواهد رساند که این رقم 46 درصد تولید جهانی این فلز را دربر می‌گیرد. هم‌اکنون سهم این کشور در تولید جهانی آلومینیوم 42 درصد است. 


خاتمه کلام: 

آلومینیوم پس از فولاد، بیشترین تولید و مصرف را در جهان دارد و میزان مصرف آن به تنهایی از مجموع فلزات غیرآهنی دیگر بیشتر است به گونه‌ای که آن را فلز قرن 21 نامیده‌اند. از آنجا که صنایع آلومینیوم، انرژی بسیار زیادی مصرف می‌کنند، تا جایی که کشورهای صنعتی، آلومینیوم را بانک انرژی لقب داده‌اند، تولیدکنندگان آلومینیوم به دنبال توسعه این صنعت در مناطق برخوردار از انرژی هستند. کشورهای نفت‌خیز جهان بویژه در حوزه خلیج‌فارس از جمله ایران، به دلیل در اختیار داشتن ذخایر عظیم انرژی، به عنوان جایگاه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنایع آلومینیوم به شمار می‌روند. 

‌نکته دیگر آنکه، با وجود این‌که آلومینیوم از پرمصرف‌ترین فلزهای جهان محسوب می‌شود، در صورت ضرورت، در صنایع مختلف می‌توان مواد دیگری را جایگزین کرد. در این حال با توجه به سطح ذخایر بوکسیت موجود در کره زمین، پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند تا پایان قرن 21 میلادی، سطح ذخایر این ماده، پاسخگوی نیاز جهان باشد.



زهرا اولادی