گزارشی از بزرگ‌ترین معدن روباز ایران؛ مس سرچشمه نگین صنایع معدنی ایران

ـ اشاره:

با عبور از استان‌های قم، اصفهان و یزد، استان کویری کرمان با ذخایر و ثروت‌های بی‌شمار خدادادی ظاهر می‌شود. استانی با معادن متنوع فلزی، غیرفلزی و ذخایر معدنی قابل توجه و چشمگیر. در این میان، معدن و مجتمع مس سرچشمه، قلب مس کشور و بزرگ‌ترین تولیدکننده مس ایران، در ??? کیلومتری جنوب‌غربی کرمان و 50 کیلومتری جنوب رفسنجان خودنمایی می‌کند. آنچه می‌خوانید‌، گزارش مختصری است حاوی آخرین اطلاعات از تولیدات و اقدامات انجام شده در معدن و مجتمع مس سرچشمه:

ـ کلیاتی درباره مس سرچشمه کرمان:

معدن مس سرچشمه کرمان، بزرگ‌ترین معدن روباز جهان، با برآورد ذخیره زمین‌شناسی بالغ بر 2 میلیارد تن سنگ سولفوری با میانگین عیار 65/0 درصد، تغذیه‌کننده مجتمع مس سرچشمه بعنوان یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های صنعتی معدنی کشور است. این معدن روی کمربند جهانی مس واقع شده و از جنوب شرقی تا شمال غربی کشیده شده که ساختار معدنی این منطقه بصورت چندبافتی یا پورفیری بوده و نوع سنگ منطقه از نوع گرانودیوریت و زمان تشکیل آن حدود ?? میلیون سال پیش است.

ـ تاریخچه معدن:

اولین کارهای اکتشافی و پی‌جویی در این معدن در سال 1345 توسط سازمان زمین‌شناسی کشور در این منطقه انجام شد. کارهای دقیق‌تر اکتشافی با حفاری‌هایی به‌طول ????? متر ادامه یافت و سپس عملیات معدنکاری در آن با صدور پروانه اکتشاف به نام «شرکت سهامی معادن کرمان» آغاز شد. در سال ??52 این شرکت حفاری در معدن را آغاز کرد و توانست تا سال ????، عملیات حفاری عمقی در شبکه‌های ??? متری قائم و?? متری زاویه‌دار را به انجام رساند. در همین سال‌ها، باطله‌برداری و کار ساخت کارخانه آغاز شد که عملیات احداث آن در سال‌های ???? تا ???? به ترتیب واحدهای معدن و تغلیظ، ذوب و ریخته‌گری، استحصال مولیبدن و پالایشگاه به بهره‌برداری رسیدند.

مجتمع مس سرچشمه از بخش‌های تولیدی مختلف، ازجمله معدن، تغلیظ، ذوب، پالایشگاه و ریخته‌گری‌ها و لیچینگ و بیولیچینگ تشکیل شده که هم‌اکنون بعنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در ایران، تحت پوشش شرکت ملی صنایع مس ایران فعالیت می‌کند.

ـ تولیدات مجتمع:

در حال حاضر، از این معدن روزانه حدود 80 هزار تن خاک سولفوری برای ارسال به کارخانه و حدود 120 هزار تن باطله هم جهت انتقال به دامپ‌های اولیه استخراج می‌شود. کارخانه تغلیظ شماره 1 این کارخانه شامل سنگ‌شکن‌های ثانویه و ثالثیه، پرعیارکنی، مولیبدن، خشک‌کن و کارخانه پخت آهک است. سنگ استخراج شده از این معدن در سنگ‌شکن ژیراتوری تا ابعاد زیر 8 اینچ خرد شده و در انبار مواد دانه درشت ذخیره می‌شود و سنگ‌های سولفوری با ابعاد زیر 8 اینچ نیز به سمت سنگ‌شکن‌‌های مخروطی مرحله دوم و سوم هدایت شده و پس از خردایش، در انبار مواد نرمه ذخیره می‌شود. مواد دانه‌ریز هم با نوار نقاله بداخل آسیاها هدایت می‌شود.

هم‌اکنون با 4 شیفت کامل فعالیت در این مجتمع، ماهانه 20 هزار تن مس کاتدی با درجه خلوص 99/99 درصد تولید می‌شود. تولید بخش تغلیظ یک نیز سالانه 500 هزار تن کنسانتره اعلام شده است.

معاون بهره‌برداری مجتمع مس سرچشمه در زمینه تولیدات مجتمع می‌گوید: بیش از یک میلیارد تن ذخیره این معدن است که تاکنون افزون بر370 میلیون تن خاک سولفوری از آن برداشت و فرآوری شده است.

به گفته علی محمدی، در سال 89 حدود 23 میلیون تن خاک معدن فرآوری شده و به کارخانه تغلیظ ارسال شده است.

ـ بخش‌های مختلف مجتمع:

معاون بهره‌برداری مجتمع مس سرچشمه با اشاره بوجود 5 بخش اصلی در این مجتمع شامل معدن،‌ تغلیظ،‌ ذوب،‌ پالایشگاه و لیچینگ، درباره تولیدات این بخش‌ها می‌گوید: در کارخانه تغلیظ قدیم حدود 42 هزار تن خاک فرآوری شده و حدود380 هزار تن کنسانتره با عیار 17/32 تولید می‌شود. در کارخانه تغلیظ جدید حدود 900 تن بر ساعت ظرفیت تولید وجود دارد که حدود 180 و 190 هزار تن کنسانتره با عیار 28/0 درصد تولید می‌کند. وی خلوص مس تولیدی این مجتمع را 99/99 درصد اعلام می‌کند.

محمدی با اشاره بوجود حدود 2/0 درصد مولیبدن در سنگ معدن سرچشمه می‌افزاید: واحد مولیبدن نیز در جنب تغلیظ مستقر و روزانه حدود 10 تا 15 تن مولیبدن با عیار 54 درصد از آن استحصال می‌شود.

به گفته محمدی،‌ در کارخانه ذوب هم، در کوره‌های ریور هر روز 1255 تن کنسانتره شارژ می‌شود و آند تولیدی مجتمع هم براساس ظرفیت کارخانه، سالانه حدود 145 هزار تن است. در ظرفیت بخش پالایشگاه مجتمع هم سالانه حدود 158 هزار تن است که با دانسیته 210 کار می‌کند.

در ریخته‌گری پیوسته، ظرفیت تولید سالانه مفتول مسی 8 میلی متری 107 هزار تن است که اگر سه شیفت فعالیت داشته باشد، حدود 157 هزار تن تولید خواهد داشت و در ریخته‌گری نیمه پیوسته نیز سالانه 130 هزار تن بیلت و 41 هزار تن اسلب تولید می‌شود.

براساس اعلام معاون بهره‌برداری این مجتمع، پیش از راه‌اندازی بخش لیچینگ و بیولیچینگ مجتمع،‌ حدود 127 میلیون تن سنگ اکسیدی با عیار 62/0 درصد انباشت شده بود که با احداث لیچینگ،‌ همه این سنگ‌های اکسیدی، فرآوری شده و اکنون از سنگ‌های کم عیار استفاده می‌شود، به‌طوری‌که در سال‌های قبل، 8 هزار تن و امسال 12 هزار تن سنگ کم عیار برای فرآوری روانه بخش لیچینگ مجتمع شد.

محمدی ضمن تشریح استخراج به روش میکروبی یا بیولیچینگ خاطرنشان می‌کند: در فرآیند بیولیچینگ با استفاده از میکروارگانیزم‌های فلزات، از کانسنگ مربوطه فرآوری صورت می‌گیرد. در این روش، باکتری‌ها عامل اکسیداسیون و سبب انحلال کانه می‌شوند.

وی می‌افزاید: از آنجا که عیار معادن در کل جهان کاهش یافته، این روش مقرون بصرفه‌تر بوده و سرمایه‌گذاری جاری با استفاده از این روش نیز بسیار کمتر است.

به گفته محمدی،‌ در این روش، روی فلزات انحلال انتخابی صورت می‌گیرد، انرژی نیز مصرف بهینه دارد و بدلیل آنکه پساب‌های آن قابل بازیافت است،‌ مسائل زیست‌محیطی نیز در این روش بهتر رعایت می‌شود.

وی تصریح می‌کند: 20 درصد مس جهان در سال 2009 با این روش استحصال شده است.

ـ بومی‌سازی مجتمع:

معاون بهره‌برداری مجتمع مس سرچشمه اظهار می‌دارد: از سال‌های قبل، بحث ساخت داخل را در مجتمع داشتیم، اما از سال 84 یا 85، بالغ بر 6 هزار قطعه ساخت داخل انجام شده و گردش قطعات مجتمع در سال حدود 27 تا 28 هزار قطعه است که 50 درصد آن کاملا ساخت داخل بوده و 50 درصد باقیمانده آن یا استفاده از قطعاتشان کاهش یافته، یا نیاز به ساخت داخل برای آن احساس نمی‌شود و یا تولید این قطعات در داخل کشور مقرون بصرفه اقتصادی نیست.

وی در تشریح میزان بی‌نیازی بخش‌های مختلف مجتمع به قطعات خارجی یادآور می‌شود: در واحد ریخته‌گری، 90 درصد قطعات ساخت داخل است که تا پایان امسال این میزان به 95 درصد خواهد رسید. در واحد قطعات لاستیکی هم تا پایان امسال تولید داخلی قطعات به بیش از 95 درصد افزایش می‌یابد. قطعات برقی و الکترونیکی مجتمع نیز حدود 60 درصد ساخت داخل است.

وی در ادامه می‌افزاید: حدود 50 درصد تولید مواد شیمیایی نیز در داخل انجام می‌شود، بنحوی‌که هم‌اکنون، از 6 ماده پرمصرف در مجتمع، 3 ماده داخلی شده و بقیه نیز درحال بومی‌سازی است و بیش از 96 درصد قطعات مکانیکی هم به همت متخصصان داخلی تولید می‌شود. محمدی تصریح کرد: با توجه به تحریم‌ها مشکل زیادی در تهیه قطعات مورد نیاز وجود ندارد. همچنین کمیته‌ای متشکل از اداره سفارشات بازرگانی و مصرف‌کنندگان در بخش‌های مختلف، دایر شده که با همکاری یکدیگر، برنامه‌های ساخت داخل را تنظیم می‌کنند.

این تمهیدات موجب شده که در زمان اورهال، در هیچ شرایطی مشکلی وجود نداشته باشد، زیرا بیش از 95 درصد این قطعات ساخت داخل در زمان اورهال‌ها به کار گرفته می‌شود.

ـ بحث محیط‌زیست:

متولیان و مسئولان مجتمع مس سرچشمه در بحث محیط‌زیست و منابع طبیعی رعایت کامل مقررات را مد نظر داشته و ارتباط تنگاتنگی نیز با سازمان‌های محیط‌زیست برقرار کرده‌اند.

در این راستا می‌توان به ساخت کارخانه اسید 100 هزار تنی در بخش ذوب اشاره کرد. حدود 40 هکتار فضای سبز نیز در داخل مجتمع و 144 هکتار در خارج از مجتمع تعبیه شده است.

ـ وضعیت اسکان:

از نظر تسهیلات زندگی در این معدن، یک شهرک با ???? واحد مسکونی برای خانواده‌ها با مساحتی معادل 280 هزار مترمربع زیربنا برای سکونت ???? خانوار احداث شده، این شهرک تسهیلات آموزشی از قبیل مهدکودک و کودکستان تا دبیرستان، فروشگاه، رستوران، استادیوم ورزشی، بانک و ... و سرویس‌های ایاب و ذهاب برای کارکنان دارد و ادارات تامین اجتماعی و بیمه‌های دیگر نیز در این شهرک دایر هستند.